Kırmançki/Zazaki ter’e "araq"denir ve bu çevremizde en çok içilen alkollü içecek olan rakı ile aynı kelime kökenlidir.
Sadece Kırmançki de değil Tat, Taliş, Persçe vs. gibi İrani dillerde de ter’e ‘’araq’’ denilmektedir.
Yalnız bu durum Kurmanci'de biraz farklılık arz etmektedir. Şöyleki, Kurmanci'de araq denilmek ile beraber "xwêdan, xoy-xuy, xu" şeklinde farklı kelimelerde bulunmaktadır.
Ayrıca yine Kurmanci'de: Xwê; tuz, öz. Xwê/ xu dan; "tuz vermek, terlemek" demek olduğunu ufak bir bilgi notu olarak belirtmek gerekiyor.
Bu durumda Kurmanci'de ter sözcüğüne karşılık olarak kullanılan kelimeler orjinal irani sözcükler olarak gözükmektedir..
Arak kelimesinin izini takip etmek için ter kelimesinin Süryanicesini ögrenmek için Ḫanna Beṯ-Şawaco’ya soruyorum. Aldığım cevap "Dactho" oluyor!.
Alakasız!....
Birde Rakı'nın karşılığını soruyorum, "caraq" diyor ve aklıma kelimenin başındaki "c" sesi geliyor ama sormaya gerek kalmadan Süryanice de bu sesin Arapçadaki "ayın (ع)" olduğunu söylüyor…
Hemen S. Nişanyan'ın etimoloji sözlügündeki rakı maddesine bakıyorum
ve; ~ Arapça ˁaraḳī عَرَقِى [nsb.] her türlü damıtılmış alkollü içki < Ar ˁaraḳ عَرَق [#ˁrḳ faˁal ]
1. ter,
2. damıtılarak elde edilen alkol, rakı +ī→ arak2.
İşi sağlam kazığa bağlamak için birde Dr. Ali Nourai’nin An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages sözlüğüne bakıyorum.
A.r.q; terlemek
Araq; ter, likör
Persçe Araq; ter, likör
Şeklinde kelimenin Arapça olduğunu yazıyor.
Evet, böylece biz İranilerin "araq" kelimesini Araplardan aldığı ortaya çıkmaktadır.
★★★
Arapların rakıyı yaptıklarına dair herhangi bir bulguyu bırakalım, öyle aman aman bu alkollü içeceği içtiklerine dair pek bir belirti bulunmuyor.
Konuyu daha iyi anlamak için Almancadan alkollü içeceklerin tarihsel serüvenine bakıyorum.
Bakalım nereye varacağız!.
Damıtma (Distilasyon) kabaca, birden fazla bileşenin belli bir ısıtma derecesinde buharlaştırılıp ayrıştırılması ve tekrardan soğutulup sıvı hale getirilip alkol edilmesi işlemidir. Yani bir nevi sıvının "terletilmesidir."
Damıtma m.ö. 2000 yılına kadar dayanan eski bir süreçtir. İlk damıtmaların Çin, Mısır ve Mezopotamya'da yapıldığı ve esas olarak tıbbi amaçlar için kullanıldığı, ancak aynı zamanda merhem, esans ve parfüm üretmeyi amaçladıklarına akademik çevrelerce inanılmaktadır.
Mezopotamya’da m.ö. 1810 yılları civarında kral Zimrilim'in parfümeri yöntemini kullanarak her ay sedir, selvi, zencefil ve mürden yapılan yüzlerce litre esans, merhem ve tütsü üretmiştir.
Dünyanın hemen her yerindeki medeniyetler, eski çağlardan beri bazı alkollü içecekler geliştirmiştir. M.Ö. 800 yılında Çinliler pirinçten bir içecek damıttığı tarihi kaynaklarda bilinmektedir. Romalılarda m.s. 100'den önce hiçbir yazılı kaynak bulunmamasına rağmen damıtılmış bir içecek ürettikleri söylenir. Damıtma yoluyla alkollü içki üretimi, Roma fethinden önce İngiltere'ye kadar uzanır.
Damıtma tekniği birçok tarihi aktarımlarda, 8. veya 9. yüzyılda Arap simyacıların parfümlerde kullanılan rafine esansları elde etmek için imbik kullanımı planlandığını yine kimi Arap simyacılarının metali altına dönüştürmek için kullandığını anlatılıyor.
Damıtma işlemi yapılırken imbik kullanılmaktadır. İmbik, Yunanca kökenli "Ambiz" kelimesi olup, küçük bir açıklığı olan, bir çeşit vazodur. Bu vazo damıtma cihazına aittir.
Alkol elde etmek için ilk imbik kullanımı İbn Yezid'e atfedilir. Bu muhtemelen 10. yüzyıldan sonra keşfedilmiştir. Başlangıçta Araplar alkolü, yaşam beklentisini artırmak için tıbbi amaçlar için kullanmış, "şifalı su" veya ‘’yaşam iksiri’’ olarak adlandırmıştır. İlk olarak, Araplar "ambix" kelimesini "ambic" olarak değiştirip, hareketsiz olanına ise "Al Ambic" demişler. Daha sonra bu tanım Avrupalılarca "alambik" olarak adlandırılmıştır. Türkçede ise ‘’imbik’’ olarak söylenmektedir.
Portekiz, İspanya, Fransa ve batılıların geri kalanının, Araplarla temas ettikten sonra ancak sınırlı bir şekilde sert alkollü içkiler yaptıkları sanılmaktadır.
★★★
Damıtma sözcüğü 1932 yılında yapılan dil devrimi döneminde "damlama" fiilinden türetilmiştir.
Daha önceden Arapça ''arıka (عَرِقَ)''; "terlemek, terini damlatmak" fiilinden türetilmiş, damıtma sözcüğü yerine "arak, rakı" sözcükleri kullanılmakta idi.
Rakı 15. yy.’dan beri Anadoluda üretildiği bilinmektedir. Büyük ihtimal rakıyı "gayrimüslim" olarak tanımlanan müslüman olmayan çevreler bulmuş ve bu içeceğe isim olarak Arapların damıtma tekniğinden dolayı "araka-rakı" dediği gayet mantıklı gözükmektedir.
