Dengbêjlik geleneği, Kürt kültürünün en eski sözlü edebiyatıdır. Kürt sözlü kültürünün bir köşe taşı olan bu gelenek, hem edebiyatın hem de yaşanmışlıkların günümüze taşınmasını sağladı. Dengbêjler aşk, göç, savaş, ölüm, yas, sevinç gibi bütün toplumsal olayları klam haline getirerek hafızalarda kalmasına olanak sundu. Bu yönüyle tarihsel bir arşiv misyonu taşıyan bu gelenek, dinleyenleri sürekli olarak tarihe götürüyor.
Herhangi bir enstrüman kullanmadan, çıplak sesle sanatlarını icra eden dengbêjler, seslendirdikleri klamlarla toplumun yaşam biçimini yansıtırlar. Aynı zamanda bir tarihe yaslanan bu geleneğin seslendirdiği her klam, tarihin belli dönemlerine ışık tutuyor ve hafıza koruyuculuğu yapıyor.
Ancak geçmişi yüzyıllar öncesine dayanan bu gelenek, dijitalleşen çağda önemli sorunlarla yüz yüze. 20. yüzyılda kasetlerle ve bant kayıtlarıyla kısmen daha çok yayılan bu gelenek, artık büyük ölçüde dijitalleşti. YouTube gibi dijital platformlara taşınan dengbêj klamlarının çoğu orijinal halinden koparılmış durumda. Bu durum, kültürü aşındırdığı gerekçesiyle sık sık tartışma konusu.
Usta-çırak ilişkisiyle süre gelen Dengbêjliğe son yıllarda ilginin azaldığı ve dijital araçlar karşısında içerik ve estetik olarak deforme olduğu yönündeki görüşler artık daha yüksek sesle dillendiriliyor.
Dengbêj Apê Usiv: Dengbêjlik yok olmaya doğru gidiyor
Dengbêjlik geleneğini, uzun yıllardır bu sanatı icra eden Apê Usiv ile konuştuk. Aslen Iğdırlı olan ve uzun yıllardır Van’da yaşayan 64 yaşındaki Apê Usiv, geleneğin devamlılığı konusunda duyduğu kaygıyı dile getiriyor. Deneyimli Dengbêj şu sözleri kullanıyor:
"Şu an müzik icra edenlerin dengbêjliği ölçüt alması lazım. Dengbêjlik yok olmaya doğru gidiyor. Tek çıkış yolu yeni neslin bu kültürü benimsemesi. Bazı müzisyenler, dengbejlikten istifa ediyor ama eksik ama fazla. Makam ve tarz da değiştiriliyor. Bu eserler dengbêjliğin malı. Dengbêjlik sermayesini kullanıyorlar ama sahip de çıkmıyorlar."
Apê Usiv, Dengbêjlik kültürünün uzun tarihi geçmişine değindiği konuşmasının bu bölümünde, ‘’Dengbêjlik bugünün bir tarzı değil. Kürtlerin yeryüzünde yaşadığı günden bu yana bu kültür var. Bu tarihsel kültür, pop gibi modern müzik tarzlarına dönüşemez. Orijinali neyse oradan devam edilmek zorunda." ifadelerine yer verdi.
Dengbêj Apê Usiv
Geleneğe karşı yaşanan ilgisizlikten yakınan Apê Usiv, dengbêjliğin yok olmaya doğru gittiğini düşünüyor ve bu düşüncesini şöyle anlatıyor: "Yeni nesil dengbêjliğe ilgi göstermiyor. Bu nesil yok olduğunda Dengbêjlik yok olmaya doğru gidecek. Tüm kurumlarda erbaneden tembura kadar birçok modern müzik kursa var. Dengbêji kursu neden yok? Bunun da iki sebebi var. Hem icrası ağır ve zahmetli bir sanat hem de ekonomik olarak çok şey kazandırmıyor. Bu durumda dengbêjliği ne yapacağız diyorlar."
Dengbêjliğin usta çırak ilişkisiyle nesilden nesile aktarıldığını ifade eden Apê Usiv, bu aktarımın kurs ve eğitimlerle de mümkün olacağını belirtiyor: "Dengbêji kurs yoluyla da yeni nesle aktarılabilir. Biz Van’da 2003 yılında kurduğumuz Dengbêj Evi’nde bunu yaptık. 15 çırağım vardı. Hem sözlü hem de pratik olarak öğretiyorduk. Hem eserin makamını hem de sözlerini aktarıyorduk. Sonra öğrenciler gelmemeye başladı."
NOT:
• Dengbêj: Halk ozanı
• Klam: Seslendirdiği ezgi
