Yaşamın doğası gereği kayıpların olması kaçınılmazdır ve bireylerin bu acı gerçeklerden kaçması olası değildir.

Yas, insanların değer verdiklerini, sevdiklerini yitirmesi sonrası verdikleri doğal tepkidir. Yas denilince akıllara genellikle sadece bir kişinin kaybı gelse de insanlar işini, evcil hayvanını, sağlığını, ilişkisini, statüsünü kaybettiğinde de ardından yas tutar. Yasta önemli olan kişi için değerli olan bir şeyin yokluğunun yaşanmış olması ve bir daha bu değerlinin geri gelişinin olmamasıdır.

Ölüm dışındaki bazı önemli kayıplar da duygusal anlamı nedeniyle yas tepkisi gelişmesine neden olur; eşya ya da sevilen kişiden ayrılma, iş kaybı, servet kaybı, iflas, göç, memleket veya yaşanılan yerin değiştirilmesi, taşınma, tayin vb. yas tepkisine neden olan durumlardır. Doğal bir yas sürecinin yaşanmasına izin verilmelidir.

Yitirilen ne olursa olsun yas yitenin ardından yaşanması gereken çok doğal bir süreçtir. Ciddi bir durum olmadığı sürece dışarıdan bir müdahale edilmemesi hatta yaşanmasına izin verilmesi gerekir. Yas tutmanın doğrusu ya da yanlışı yoktur. Yeter ki kişi kendisine zarar vermesin. Yas zorlayıcı ve streslidir. Hastalık olarak tanımlanamaz.

Yas sürecinde gösterilen tepkiler bireyseldir, kişiden kişiye farklılık gösterir. Yaşamın doğası gereği kayıpların olması kaçınılmazdır ve bireylerin bu acı gerçeklerden kaçması olası değildir.

06 Şubat 2023 tarihinde yaşanan büyük depremin ardından deprem bölgesinde yaşayanların yas sürecinin ve boyutunun ne kadar büyük olduğunu hayal etmek bile çok güç.

Yas süreci kişiyi unutmak, artık onu sevmemek anlamına gelmez. Sadece kaybı, onunla ilgili duyguları kabullenmek, bu duygularla başa çıkabilmeyi ve bu duygularla yaşamayı öğrenme anlamına gelir. Yas sürecinin sonunda yaşanılan kişi unutulmaz ama özleyerek ve bu özlemi yaşama katarak yaşamı sürdürme öğrenilir.

Yas Sürecinde Görülen Bedensel, Bilişsel, Duygusal ve Davranışsal Belirtiler Nelerdir

  • Nefes alamama
  • Boğulacakmış gibi olma
  • İştahta artma veya azalma
  • Çabuk yorulma
  • Üzüntü, kaygı
  • İsteksizlik
  • Korku
  • Öfke
  • Suçluluk
  • Yalnızlık
  • Çaresizlik
  • Umutsuzluk
  • Yorgunluk
  • İnanmama
  • Unutkanlık
  • Dikkat dağınıklığı
  • Rahatsız edici düşünceler
  • Korkunç rüyalar, kâbus
  • Uyku sorunu
  • Alkol, madde kullanımı artması
  • Kaybedilen kişiyi hatırlatan yerlerden kişilerden kaçma
  • Sosyal izolasyon
  • Baş ağrısı
  • Göğüste sıkışma, ağrı
  • Bulantı, kusma
  • Mide ağrısı, hazımsızlık, şişkinlik
  • Kabızlık, ishal gibi barsak sorunları
  • Ölümü, kaybı inkâr etme

Yas belirtilerine baktığımızda depresyon semptomları ile çok benzediğini görürüz, onun için yas sürecini yaşayanlar depresyon ile yas süreci psikolojik semptomlarını çok sık birbirine karıştırmaktadırlar.

Yas Sürecini Neler Etkiler

  • Kaybedilen kişinin veya bizim için değerli olan şeyin yaşamımızdaki anlamı
  • Kaybın şekli
  • Kaybın beklenilip beklenilmediği
  • Kişinin bireysel özellikleri
  • Kişinin acılarla baş etme becerisi
  • Psikolojik durumu
  • Kişinin Deneyimleri
  • Daha önce yaşadığı kayıplar
  • Daha önceki travmaları
  • Yakınları ve diğer insanlarla olan ilişkileri
  • Kültürel, sosyal ve ekonomik durumu

 

Yas Ne Zaman Sorun Haline Gelir

  • Kaybı ilk zamanlarda olduğu gibi uzunca bir süre inkar ekmek yada bastırmak
  • Kayıp hakkında konuşurken çok ağır ve yoğun duygusal tepkiler vermek
  • Kaybı hatırlatan herkes ve herşeyden kaçama
  • Kayıp sonrasında yaşamını değiştirecek çok büyük değişiklikler yapmak
  • Üzerinden uzunca bir zaman geçmesine rağmen ölen kişiden yaşıyormuş gibi şimdiki zaman dilini kullanarak konuşma
  • Kaybedilen kişinin eşyalarını uzun süre saklamada direnme
  • Günlük konuşmalarda kayıp konusunu sıkca gündeme getirmek yada olmamış gibi hiç bahsetmemek
  • Kayıp sonrası uzun süreli depresyon yaşamak
  • Normal yaşamdan kopmak
  • Uzun süre hastalık ya da ölümle ilgili çok yoğun korkular yaşamaya başlamak
  • Madde ve alkol kullanımında artma
  • Şiddetin başlaması
  • Kaybın yıl dönümünde çok ağır tepki verme
  •  Mezara gitmemek, dini ritüellerden kaçmak

 Patolojik Yas

Yas tepkilerinde gecikme ya da uzama durumunda ortaya çıkar.  Kişide 6-12 aylık zaman içinde herhangi bir düzelme, yaşamı tekrar düzene sokma isteği görülmediği durumlarda artık patolojik yastan söz edebiliriz.

  • Patolojik yas,
  • Kayıpla yüzleşmenin gecikmesi,
  • Kaybın inkâr edilmesi,
  • Hissedilen yoğun üzüntünün bastırılması sonucu ortaya çıkar.

Patolojik Yasın Temel Özellikleri

  • Kaybedilen kişi ile ilgili yoğun düşünceler,
  • Üzüntü, umutsuzluk, kaygı ile bahşetmede zorlanma,
  • Ölen kişi için ölmemiş gibi davranma,
  • Bazen yaşadığı acılara son vermek için intihar girişimleri görülebilir.
  • Ya da yukarıda sayılanların tam tersi aşırı , ortamla uyumsuz davranışlar, neşe, boş vermişlik gözlenir.
  • Yaşam kalitesi bozulur.
  • Ölen kişinin şikayetleri taklit edilir.
  • Psikosomatik belirtiler görülür.
  • Sağlıklı yakınları olanlara düşmanca bir tutum sergilenebilir.
  • Ağır depresyon yaşanabilir.
  • Kayıp öncesindeki yaşam standarttı yitirilebilir.

Sağlıklı Bir Yas Süreci İçin Öneriler

  • Bu süreci tek başınıza atlatmaya çalışmayın,
  • Sizi anlayacak, dinleyecek biri ile konuşun,
  • Yas sürecinde aile desteği çok önemli, aileden birinin kaybını yaşıyorsanız, ailedeki diğer üyeler ile duygularınızı paylaşın,
  • Daha önce kayıp yaşamış olan birileri ile konuşun,
  • Yaşadığınız duyguların doğal olduğunu bilin ve ifade etmekten çekinmeyin,
  • Yas tutmak için kendinize izin verin ve bu süreci engellemeyin,
  • Yas uzun bir süreçtir, her şeyin bir anda düzeleceğini düşünmeyin,
  • Ağlamak doğal bir eylemdir, engellemeyin, ertelemeyin,
  • Konuşarak duygularınızı anlatmak zor geliyorsa yazıya, çizgiye dönüştürün,
  • Yaş günü, bayram gibi özel günler zor geçebilir, buna hazırlıklı olun,
  • Yaptığınız ya da yapamadığınız şeyler için kendinizi affedin,
  • Cenazeye katılmak, mezar ziyareti yapmak, taziyeye gitmek zor gelse de acınızı yaşamanıza, kendinizi ifade etmemize kaybınızı kabullenmenize yardımcı olur,
  • İş, okul ve günlük aktivitelerinizi aksatmayın,
  • Fiziksel gereksinimlerinizi (uyku, beslenme) düzenli olarak karşılayın,
  • Acınızı hafifletme, acıyla başa çıkma düşüncesi ile madde ve alkol kullanımına başlamayın veya arttırmayın. Anlık rahatlama sağlayabilir ama sonrasında daha farklı sorunlara neden olabilir.
  • Sağlıklı bir yas süreci kaybı unutmak anlamına gelmediği gibi onun yokluğu ile yaşama uyumu sağlar.
  • Yas tutmak kaybedilen kişiyi unutmak ya da artık sevmemek anlamına gelmez sadece onun yokluğu ve sevgisi ile yaşamınızı kaliteli bir şekilde sürdürmek için yaşanılan bir geçiş sürecidir.